γ.φ.

Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την επιβολή θηριώδους προστίμου ενός δις ευρώ στην Google για παράβαση αρχών ανταγωνισμού (εκκρεμούν άλλες δύο υποθέσεις), ενώ είναι σωστή επί της αρχής, δείχνει ωστόσο πόσο ανέτοιμες είναι οι συγχρονες πολιτείες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα της νέας οικονομίας, τα οποία απαιτούν νέους θεσμούς. Μέχρι τώρα αντιμετωπίζονται αποσπασματικά και με παλιά, χρονοβόρα εργαλεία. Ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά αυτής της αναδυόμενης νέας οικονομίας είναι η σχεδόν μονοπωλιακή συγκέντρωση ισχύος λόγω των φαινομένων δικτύου: εν πολλοίς χρησιμοποιείτε facebook κυρίως επειδή αυτό χρησιμοποιούν και οι άνθρωποι με τους οποίους θέλετε να επικοινωνείτε. Φανταστείτε αν τα δίκτυα των εταιρειών τηλεφωνίας δεν επικοινωνούσαν διαφανώς μεταξύ τους, αλλά μπορούσατε να συνδεθείτε μόνο με συνδρομητές του ίδιου δικτύου. Θα είχε απομείνει μόνο μια παγκόσμια εταιρεία τηλεφωνίας. Το πρόβλημα όμως τώρα έχει πολύ μεγαλύτερες επιπτώσεις, αφού αφορά στην ουσία και τον έλεγχο της διάχυσης πληροφορίας. Στο προηγούμενο παράδειγμα, φανταστείτε αν επιπλέον αυτή η μοναδική εταιρεία τηλεφωνίας που θα είχε απομείνει, μπορούσε να επηρεάζει με κλειστούς απόρρητους αλγορίθμους και με ποιον θα επικοινωνήσετε ή τι θα μπορείτε να ακούτε από αυτόν. Αυτό όμως ήδη συμβαίνει με το Google ή το Facebook. Σε προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις, οι κοινωνίες έλυσαν αυτά τα προβλήματα με δυο τρόπους: με ανοιχτά τεχνολογικά πρότυπα διασυνδεσιμότητας και με θεσμικές παρεμβάσεις. Η νέα τεχνολογική επανάσταση θα χρειαστεί και από τα δύο. Φυσικά αυτά φέρνουν σε αμηχανία και όσους «φιλελεύθερους» νομίζουν ότι ο φιλελευθερισμός εξαντλείται στην «ελεύθερη αγορά». Η ουσία του φιλελευθερισμού είναι η προστασια του ατόμου από την υπερβολική, κυριαρχική συγκέντρωση ισχύος, και αυτό το τελευταίο αφορά και τα κράτη και τις επιχείρήσεις. Και είναι φαιδρά ρηχό να επικαλούμαστε για έναν οικονομικό οργανισμό με αποκλειστική κυρίαρχη θέση και οικονομική ισχύ που ξεπερνά αυτήν πολλών κρατών του πλανήτη, τα ίδια αιτήματα ελευθερίας που έχουμε για τους πολίτες. Αλλά βέβαια και ρηχό από καθαρά οικονομική σκοπιά: οι ελεύθερες αγορές έχουν προϋποθέσεις, που συνήθως δεν αναφέρονται στις θεολογικές αναλύσεις περί αγοράς: συμμετρία πληροφορίας μεταξύ καταναλωτών (ή χρηστών) και προμηθευτών, μεγάλο πλήθος καταναλωτών και προμηθευτών, και φυσικά να μην υπάρχουν φαινόμενα που να εγκλωβίζουν καταναλωτές ή χρήστες, όπως αυτά που ανέφερα παραπάνω. Και ενώ εμείς, σε αυτή την επαρχία του πλανήτη, ασχολούμαστε με προβλήματα του 19ου αι., η δική μας πολιτεία είναι ανέτοιμη και να σκεφτεί καν, τα προβλήματα του 21ου.

Πριν κάποια χρόνια, στις αρχές ακόμα αυτής της περιπέτειας, είχα την εξαιρετική τύχη και τιμή να έχω μια προσωπική, μεγάλη και πολύ ουσιαστική συζήτηση με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη. Τον είχα ρωτήσει για την καταστροφή που έβλεπα να ερχόταν. Θυμάμαι ακόμα αυτολεξεί την απάντησή του: «Αγαπητέ, το πρόβλημα δεν είναι η καταστροφή. Ζήσαμε καταστροφές και βρήκαμε την δύναμη να τις ξεπεράσουμε. Η κακιά μοίρα της Ελλάδας θα είναι το να σέρνεται στο τέλμα για δεκαετίες. Αυτό να φοβάστε». Και βλέπω σήμερα μια ανύπαρκτη – ηθικά και πολιτικά – κυβέρνηση, να εξαντλεί την μικρόνοη πονηριά της στο να προπαγανδίσει ως επιτυχία την άτακτη υποχώρησή της. Βλέπω τους αμήχανους – πολιτικά και ιστορικά – εταίρους μας να σπρώχνουν το πρόβλημα λίγο παρακάτω, να κερδίζουν λίγο ακόμα χρόνο, όπως κάνουν πάντα άλλως τε, και για οποιοδήποτε θέμα, βλέπω εμάς να χαριτολογούμε – με αυτή την παιγνιώδη διάθεση που φέρνει η ανακούφιση – επειδή αποφύγαμε τα χειρότερα. Τέτοια μιζέρια. Από την μια μια κυβέρνηση που θα βυθίζει την χώρα στο τέλμα προσπαθώντας να κρατηθεί κυνικά στην εξουσία δίνοντας τις μάχες οπισθοφυλακών της πελατείας της. Από την άλλη οι εταίροι μας, που μας αντιμετωπίζουν πια μόνο ως πρόβλημα προς διαχείριση: τόσο τα πλεονάσματα, τόσο τα χρεωλύσια, τόσες περικοπές, πάμε παρακάτω. Για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις κουβέντα καμιά. Και λείπει στη μέση αυτό το σχέδιο που – με σκληρή δουλειά, ναι, αλλά σκληρή δουλειά για έναν στόχο άλλον από την μίζερη επιβίωση μέρα με την μέρα – θα ξανακάνει κάποτε την Ελλάδα ένα κράτος που θα δίνει όνειρα και ευκαιρίες στους ανθρώπους της. Θα τους ξαναδίνει το περιβάλλον να κυνηγούν την ευτυχία τους. Και αυτά δεν γίνονται με δημοσιονομικά αλισβερίσια. Θέλουν μια ήρεμη επανάσταση. Καθημερινή μεν. Επανάσταση όμως, που θα αλλάξει όλα αυτά για τα οποία κουβέντα δεν γίνεται στα eurogroup, στα «prior actions», στα μέτρα των μνημονίων, στις αναλύσεις βιωσιμότητας του χρέους, στις κατ’όνομα μόνο μεταρρυθμίσεις. Δεν μπορούμε να ξοδέψουμε αυτή την γενιά στο τέλμα. Και δεν έχουμε το ηθικό δικαίωμα να ξοδέψουμε και την επόμενη, εμείς που κομπάζουμε ότι καμιά θυσία δεν μας πτοεί για τα παιδιά μας. Αλλά είναι μόνοι μας που θα το αποφασίσουμε και θα το καταφέρουμε. Είμαι σίγουρος ότι ο σοφός Πολιτικός – άξιος μιας γενιάς που έχτισε μια ισοπεδωμένη Ελλάδα από την αρχή – θέλει να διαψεύσουμε τους φόβους του. Μένει να το αποδείξουμε. Αλλά πρώτα πρέπει να αποφασίσουμε την Ελλάδα που θέλουμε και να την ονειρευτούμε χειροπιαστά. Αυτή είναι η συζήτηση που δεν γίνεται πια από κανέναν και αυτό είναι που μας στέρησε τα τελευταία χρόνια η μικροπολιτική της αέναης διαπραγμάτευσης. Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση για όποιον έρθει στην βάρδια στην γέφυρα του σκάφους, αργά ή γρήγορα, την επόμενη μέρα. Όλα τα υπόλοιπα είναι το τέλμα που πρέπει ν’αφήσουμε πίσω μας.

ΓΦα

Η κατάθεση χαρτών στις διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό δεν είναι μόνο ιστορική στιγμή. Είναι και συμβολική. Στην ψηφιακή εποχή μας όπου οι elites deterritorialisées (οι αποκομμένες από την γη ελίτ, όπως τις αποκαλεί ο Taguieff) ή οι digital nomads, οι ψηφιακοί νομάδες της νέας οικονομίας, θεωρούν αυτάρεσκα ότι τα σύνορα δεν τους αφορούν, ο χάρτης, αυτό το αρχαίο σύμβολο γης μας υπενθυμίζει πόσο οι ζωές των ανθρώπων είναι συνδεδεμένες μαζί της. Όταν η γη γίνει διαφιλονεικούμενη μας θυμίζει και πόσο το body politic αποκτά υπόσταση μέσα στα σύνορα και δεν έχει νόημα χωρίς αυτά: είναι μέχρι εκεί που ισχύουν οι νόμοι μας και οι αποφάσεις των δημοκρατιών μας, είναι αυτά που κάνουν συχνά την διαφορά ανάμεσα στην προστασία και τον κίνδυνο, την ελευθερία και τον αυταρχισμό. Οι Τούρκοι φυγάδες περνώντας τα σύνορα με εκείνο το ελικόπτερο δεν ξέφυγαν απλά από τους διώκτες τους: αφέθηκαν στην προστασία των δικών μας νόμων. Και για αυτό είναι τραγική η μοίρα των προσφύγων, των αθώων της ανθρωπότητας όπως τους αποκαλεί η Άρεντ, γιατί είναι στην κενή ζώνη ανάμεσα στα σύνορα που πέρασαν για να ξεφύγουν και σε αυτά που στην πραγματικότητα δεν έχουν ακόμα διαβεί παρά μόνο γεωγραφικά, γιατί ακόμα δεν έχουν την πλήρη προστασία τους. Αυτοί οι χάρτες που ανταλλάχτηκαν στην Γενεύη, μπορεί να είναι τυπικά προτάσεις για την έκταση της αρμοδιότητας των δύο κοινοτήτων. Αλλά στην ουσία είναι σύμβολα ενός βήματος για την κατάργηση ενός βάρβαρου ορίου – και όχι για την συμφωνία χάραξης ενός συνόρου: της κατάργησης του ορίου που περιορίζει την ισχύ των νόμων της Δημοκρατίας μέσα στα συνορά της, που περιορίζει την προστασία που αυτή παρέχει στους πολίτες της, που περιορίζει την ισχύ του με πολύ κόπο κεκτημένου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και αυτό αφορά τους πολίτες και των δύο πλευρών. Φοβάμαι ότι αυτό είναι που δεν μπορούν να καταλάβουν οι πατριδοκάπηλοι και των δύο πλευρών. Αυτοί που βλέπουν τα σύνορα ως περίφραξη ιδιοκτησίας και όχι ως πεδίο ισχύος της Δημοκρατίας, και έτσι σε αυτούς τους χάρτες θα δουν την χάραξη ενός συνόρου και όχι την κατάργηση του ορίου που την καταργεί σε ένα μέρος του νησιού.

GFa

Η ελληνική κουτοπονηριά – αλλά και εθελοτυφλία – στα καλύτερά της. Μειώσαμε το ονομαστικό πλήθος των δημοσίων υπαλλήλων, απλά βαφτίζοντας «συνταξιούχους» 200.000 από αυτούς, και στέλνοντάς τους σπίτι τους, στα 50 τους, να πληρώνονται για να κάνουν ότι έκαναν και στις υπηρεσίες τους. Έτσι οι δαπάνες κρατικής μισθοδοσίας είναι λέει πια συγκρίσιμες με την ευρωπαϊκή πρακτική. Και βλέπει κάποιος που δεν ξέρει τα στατιστικά συντάξεων «γήρατος» και αναρωτιέται πόσοι είναι οι γέροντες στην Ελλάδα και πληρώνουμε μιάμιση φορά τις συντάξεις που πληρώνουν τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Όταν λοιπόν μου λέτε ότι το δημόσιο «δεν είναι μεγάλο αλλά απλά αναποτελεσματικό», εγώ θα αθροίζω και τους πρόωρους «συνταξιούχους» του, έτσι για να ξέρουμε τι λέμε και τι συγκρίνουμε με τι. Για να μην πάμε στην ανοησία ότι μια χρεωκοπημένη χώρα δικαιούται τάχα να έχει αναλογικά όσο δημόσιο τομέα έχει και μια σοβαρή πλούσια χώρα, γιατί αυτό υπονοούν όσοι συγκρίνουν κρατικές δαπάνες. Οι πρόγονοί μας είχαν διαλέξει για σύμβολο του κράτους που έφτιαξαν τον φοίνικα που αναγεννάται από τις στάχτες του. Εμείς βάλαμε στην θέση του μια στρουθοκάμηλο που κρύβει το κεφάλι της στην άμμο για να μην βλέπει τον κίνδυνο.

GFa

Όταν θαυμάζαμε την ανάδυση του νέου κόσμου του Διαδικτύου, του Ιστού και μετά των Κοινωνικών Μέσων, προσδοκούσαμε οι αφελείς στο ότι θα φέρει την πληροφορία και την γνώση στην άκρη των δακτύλων των πολλών, κάνοντας τον κόσμο καλύτερο. Και δεν σκεφτήκαμε ότι θα φέρει στην άκρη των δακτύλων των βλακών και την βλακεία των ομοίων τους, θα την αναδείξει, θα την πολλαπλασιάσει, θα τους επιτρέψει να βρουν ο ένας τον άλλον, να συντονιστούν και να πολλαπλασιαστούν. Ν’αποκτήσουν κρίσιμη μάζα και μαζική κρισιμότητα. Τώρα δεν ντρέπονται πια για την βλακεία, την άγνοια και την αγραμματοσύνη τους, διεκδικούν απελευθερωμένοι την επί ίσοις όροις συμμετοχή τους, το δικαίωμά τους στην άποψή τους και στην αλήθεια τους, αφού την τεκμηριώνουν σε μπλογκς με ασυνάρτητα κατεβατά που κυκλοφορούν μεταξύ τους και κερδίζουν την αποδοχή των βλακών ομοίων τους με ανορθόγραφα σχόλια και εικόνες με αρχαία ρητά ή σαχλούς στίχους. Γιατί αυτή η τεχνολογία που έχει την δύναμη ν’αναδεικνύει και την πιο περιθωριακή ανοησία απλά φέρνοντας πια σε επαφή τους έως πριν λίγο απομονωμένους ανόητους που την πιστεύουν, ήρθε να κυριαρχήσει και πάνω στα μαλθακά πια αντανακλαστικά μας και τον μετανεωτερικό σχετικισμό μας: αυτόν που μας λέει ότι καθένας έχει δικαίωμα στην αλήθεια «του», ότι δεν πρέπει τάχα να κρίνουμε, ότι δεν είναι πρέπον ή πολιτικά ορθό να πούμε κατάμουτρα στον βλάκα ότι είναι βλαξ. Αλλά τότε η απελευθερωμένη, ξεδιάντροπη βλακεία γίνεται πια επικίνδυνη και απειλητική, καθώς ακόμα και οι καθωσπρέπει και αξιοσέβαστοι βλάκες την ενστερνίζονται κι αυτοί, και την κάνουν από περιθώριο, κανονικότητα. Και τότε είναι πια αργά. Μακάρι να ήταν ο Σώρρας το χειρότερο πρόβλημα.

Σε όλη την προσχηματική συζήτηση για την πολυφωνία στα μέσα ενημέρωσης, όπου το καθεστώς προσπαθεί να μας πείσει ότι η πολυφωνία δεν πλήττεται από τον περιορισμό του πλήθους των μέσων, υπονοείται μια ανόητη θέση που είναι όμως διαδεδομένη αντίληψη: ότι ένα μέσο ενημέρωσης οφείλει τάχα να είναι πολυφωνικό, ουδέτερο και «αντικειμενικό», να φιλοξενεί ισότιμα όλες τις απόψεις, να δίνει βήμα σε όλες τις πολιτικές τάσεις, και άλλες ανοησίες. Και ενώ κανείς δεν το απαιτεί αυτό από τις εφημερίδες – οι οποίες ιστορικά έχουν την πολιτική τους ταύτιση και πολύ καλά κάνουν – όχι μόνο απαιτείται από τα τηλεοπτικά μέσα αλλά πολλοί θεωρούν ότι πρέπει το κράτος να τους το επιβάλλει. Ανοησίες. Όχι μόνο γιατί η αντικειμενικότητα και η ισότιμη παρουσίαση όλων των απόψεων ενός μέσου είναι κάτι θεμελιωδώς αδύνατον, όχι μόνο γιατί η δουλειά ενός δημοσιογράφου δεν είναι να είναι αποστειρωμένος πολιτικά και απολιτίκ αλλά απλά σοβαρός, αλλά και γιατί αυτή η ψευδαίσθηση πολυφωνίας, και να ήταν εφικτή, δεν θα ήταν πραγματική πολυφωνία. Από τον καιρό του ντε Τοκβιλ που μελέτησε την νεοφυή αμερικάνικη δημοκρατία στις αρχές του 19ου αι., ξέρουμε ότι τα μέσα μπορούν να είναι στρατευμένα, να έχουν γνωστή και δεδομένη ιδεολογική κατεύθυνση, να υποστηρίζουν πολιτικές, κόμματα και πρόσωπα, και όχι μόνο τίποτε από αυτά δεν τα κάνει λιγότερο δημοκρατικά και λιγότερο αξιόπιστα, αλλά οφείλουν να προωθούν τις ιδέες τους σε ένα περιβάλλον ελεύθερου ανταγωνισμού και διαμορφώντας μια πολύχρωμη δημόσια συζήτηση. Αρκεί να είναι σοβαρά. Όπως και στην αγορά των προϊόντων, έτσι και στην αγορά των ιδεών, η πολυφωνία εξασφαλίζεται από την ελευθερία. Όχι από ανόητες ηθικολογικές δεοντολογίες. Εκτός αν θέλει η κυβέρνησή μας να μας πείσει ότι και με ένα κανάλι θα μπορούσαμε να έχουμε πολυφωνία, κάτι που δεν θα της κακόπεφτε εδώ που τα λέμε.

Για κάτι τέτοια αυτή η κυβέρνηση μιλάει στην ψυχούλα του αυθεντικού Ρωμιού. Κάνει τις ίδιες χατζηαβάτικες κουτοπονηριές που έκαναν οι παππούδες του για να την φέρουν στους κουτόφραγκους και τους εδώ φραγκολεβαντίνους υποτακτικούς τους. Και γελάει πονηρά ο καταπιεσμένος τίποτας βλέποντας το έργο «ο Καραγκιόζης Υπουργός» και ευφραίνεται η καρδούλα του και παρηγοριέται που οι φτωχοί αλλά ξύπνιοι και καταφερτζήδες του κόσμου αυτού, σαν και του λόγου του, ξέρουν και μπουρδουκλώνουν τους ισχυρούς. Και δεν τον πειράζει που σαν τον Καραγκιόζη τρώει ξύλο στο τέλος. Του αρκεί που τους μπουρδούκλωσε. Πάρτε τώρα έναν αρχαιολογικό χώρο στην ακριβότερη αλάνα της Ευρώπης, εμείς είμεθα πτωχοί πλην ξύπνιοι και παρελαύνουμε και πρώτοι στους ολυμπιακούς με την γαλανόλευκη, έτσι για να σκάτε που δεν έχετε ήλιο και τσίπουρο και παϊδάκια και έρχεστε εδώ και τρώτε μια χωριάτικη στα τέσσερα, σπαγγοραμένοι. Μια παράσταση αυθεντικής ρωμαίϊκης λαϊκότητας είναι αυτό το υπουργικό συμβούλιο με τους Μπαλτάδες, και τους Σπρίτζηδες και τους Πολάκηδες, τους Χατζηαβάτηδες, τους Καραγκιόζηδες και τους μπαρμπα-Γιώργους που ρίχνουν καμιά με τη γκλίτσα βλαστημώντας να ξέρουν αυτοί οι κουτόφραγκοι κι οι σιορ Νιόνιοι με ποιούς έχουν να κάνουν. Όχι σαν τον άλλον του Χάρβαρντ. Εμείς δεν θέλουμε κυβερνήτη μάνατζερ πολυεθνικής, ή σαν τον άλλο τον λογιστάκο. Θέλουμε τους μπαρμπάδες που κλέβουν στο ζύγι τ’αμερικανάκια. Θέλουμε σουβλάκια στον Μπαϊρακτάρη και ρακόμελα στου Καρανίκα και ζεϊμπέκικα στου Αντρέα. Η ίδια παράσταση, μ’ένα σεντόνι και μια λάμπα και ήρωες από χαρτόνι, από τότε που σκοτώσαμε τον Καποδίστρια και δίωξαμε τους Βαυαρούς μέχρι και σήμερα. Και ύστερα μου μιλάτε για εθνικές ενότητες και εθνικές συνεννοήσεις. Δεν χωράει η καρδιά του Ρωμιού με το μυαλό του Φράγκου, πρέπει να διαλέξουμε. Δεν υπάρχει καν σημείο συνάντησης.